بازتقریر نظام‌وار نظریۀ مصلحت سلوکیه با نگرشی کلامی و دین‌شناسانه به جنبۀ اثباتی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

حوزه علمیه قم مدرسه امام کاظم علیه السلام

چکیده

نظریۀ مصلحت سلوکیه از ابتکارات شیخ انصاری در تصحیح جعل امارات ظنی از سوی شارع است. علیرغم آنکه در مجموعه آثار اصولی شیخ، این نظریه به‌صورت دیدگاهی منسجم و منظومه‌وار ارائه شده است، اما اصولیان توجه شایسته‌ای به این منظومه و پشتوانه‌های کلامی آن، نشان نداده‌اند. قرار دادن مصلحت سلوکیه در عرض مسلک طریقیت و القاء تنافی بین این‌دو، اشتمال آن بر تصویب باطل، و برنتافتن حیثیت مستقلی به نام سلوک اماره در کنار خود اماره، از مهم‌ترین چالش‌های این باور شیخ است. در تقریر مختار از این نظریه که با استخراج نظام اندیشۀ شیخ انصاری با تدقیق در فرائد الاصول و به خصوص مطارح الانظار صورت گرفته است، بین طریقیت و مصلحت سلوکیه همراهی حاصل، و اشکالات یادشده به روشنی دفع می‌شود. جنبۀ فراموش شدۀ این نظریه، مبانی کلامی و دین‌شناسانۀ آن است که پشتوانۀ اثباتی بحث هستند و شیخ به روشنی، به آنها تصریح کرده است. از رهگذر تحلیل و بازخوانی اندیشه و مبانی کلامی شیخ در این نظریه و افزودن زاویه دیدهای اثباتی تکمیلی به بحث، چهرۀ مقبول و مترقی این نظریه آشکار می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

مراجعة منهجیّة لنظریّة المصلحة السلوکیّة بمنهج کلامی و عقائدی لجانبها الإیجابی

چکیده [العربیة]

نظریّة المصلحة السلوکیّة هی إحدى مبادرات الشّیخ الأنصاری فی تصحیح جعل الأمارات الظنّیّة من قبل الشّارع. ورغم أنّ هذه النّظریّة معروضة فی شکل رؤیة متماسکة ومنهجیّة فی مجموعة مؤلّفات الشّیخ الأنصاری الأصولیّة، إلّا أنّ الأصولیّین لم یبذلوا الاهتمام المناسب بهذا النّظام ومبانیه الکلامیّة. إنّ جعل المصلحة السلوکیّة فی مقابل مسلک الطریقیّة، وإثارة التّنافی بینهما، وشمولها علی التّصویب الباطل، وعدم القبول بحیثیّة مستقلّة تسمَّى سلوک الأمارة إلى جانب الأمارة نفسها، هی من أهمّ تحدّیات عقیدة الشّیخ هذه. وفی التّقریر المختار لهذه النّظریّة، الّذی تمّ من خلال استخراج منظومة فکر الشّیخ الأنصاری بالتّدقیق فی فرائد الأصول وخاصّة مطارح الأنظار، یحصل الارتباط بین الطّریقیّة والمصلحة السّلوکیّة، والإشکالیّات المذکورة یتمّ دفعها بشکل واضح. والجانب المنسیّ من هذه النّظریّة هو مبانیها الکلامیّة والعقائدیّة الّتی تعتبر أسانید إیجابیّة للبحث، وقد صرّح بها الشّیخ بوضوح. وعبر تحلیل وإعادة قراءة فکر الشّیخ و مبانیه الکلامیّة فی هذه النّظریّة وإضافة وجهات نظر إیجابیّة مکمّلة إلى النقاش، یتّضح الوجه المقبول والمتقدّم لهذه النّظریّة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • شبهة ابن قبة
  • المصلحة السّلوکیّة
  • الطریقیّة
  • التّدارک
  • الجانب الإیجابی
  • قاعدة اللّطف