استنباط از سکوت معصوم، گونه‌ها و مؤلفه‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد سطوح عالی حوزۀ علمیۀ قم و دانش‌آموختۀ مدرسۀ فقهی ائمۀ اطهار ع

2 عضو گروه میز پژوهشی علم اصول مرکز فقهی ائمه اطهار ع

چکیده

استنباط حکم از سکوت معصوم یکی از روش‎های متداول در اجتهاد فقهی است. این روش دارای ملاکات مختلفی است و کمتر مورد ارزیابی تفصیلی واقع شده است. نوشته حاضر به روش تحلیلی انتقادی از منابع فقهی و اصولی و حدیثی با استناد به روایات و سیره‎های عقلائی در صدد بررسی موضوع است. سکوت معصوم از سه جهت قابل بررسی است. جهت اول معصوم به عنوان فردی از افراد جامعه عقلا و به عنوان یک متکلم عرفی لحاظ می‎شود و شکی نیست که سکوت متکلمِ عرفی در مقابل سخن یا رفتار خاصی، منشأ ظهور حال است و از آنجا که ظهور حال افراد، با شرایط خاصی حجت است می‎تواند منشأ استنباط حکم شرعی باشد. در جهت دوم معصوم به عنوان یک مکلّف در نظر گرفته می‎شود و سکوت معصوم از این باب، مورد ارزیابی قرار می‎گیرد. در این صورت در مواردی که ملازمه میان سکوت و حکم شرعی ثابت شود مانند موارد وجوب امر به معروف و نهی از منکر یا وجوب ارشاد جاهل، استنباط حکم شرعی ممکن خواهد بود و در جهت سوم معصوم به عنوان مبلّغ و معلّم لحاظ می‎شود که می‎تواند بیش از پیش راه را برای استنباط از سکوت باز کند. در نوشته حاضر با توجه به روایات موجود و همچنین تحلیل سیره عقلا، امکان برداشت از سکوت معصوم در جهات سه‌گانه مورد ارزیابی قرار گرفته و برایند آن، تأیید فی‎الجمله حجیت چنین برداشتی در جهات مذکور است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

الاستنباط من سکوت المعصوم، أنواعه و مکوّناته

نویسندگان [العربیة]

  • محمد فائزی 1
  • رضا پورصدقی 2
1 استاد سطوح عالی حوزۀ علمیۀ قم و دانش‌آموختۀ مدرسۀ فقهی ائمۀ اطهار ع
2 عضو گروه میز پژوهشی علم اصول مرکز فقهی ائمه اطهار ع
چکیده [العربیة]

الاستدلال علی الحکم من سکوت المعصوم من إحدی الأسالیب الشائعة فی الاجتهاد الفقهیّ. هناک معاییر مختلفة لهذا المنهج و قلّ تقییم هذه المعاییر تفصیلاً. اتّخذت هذه المقالة منهج التحلیلیّ_الانتقادیّ من المنابع الفقهیّة و الأصولیّة و الحدیثیّة و سعت إلی دراسة الموضوع بالاستناد إلی الروایات و السیر العقلائیة. یمکن النظر إلی سکوت المعصوم من ثلاث جهات. فی الجهة الأولی یلاحظ المعصوم متکلّماً عرفیّاً و فرداً من أفراد مجتمع العقلاء ولاشک أن سکوت المتکلّم العرفیّ فی مواجهة کلام أو سلوک معیّن هو المصدر لظهور الحال. و ظهور حال الأشخاص فی بعض الشرائط یکون حجةً شرعاً و مصدراً لاستنباط حکم شرعیّ. فی الجهة الثانیّة یلاحظ المعصوم کأحد المکلّفین و یتمّ تقییم سکوته فی هذا الصدد. یمکن استنباط الحکم الشرعی من سکوت المعصوم فی هذه الجهة إذا ثبت الارتباط و الملازمة بین السکوت و الحکم الشرعی فی مثل موارد وجوب الأمر بالمعروف و النهی عن المنکر أو موارد وجوب إرشاد الجاهل أو... . فی الجهة الثالثة یلاحظ المعصوم مبلّغاً و معلّماً ممّا یفتح الطریق للاستدلال من السکوت أکثر من ذی قبل. فی هذه المقالة تمّ تقییم إمکانیّة الاستنباط من سکوت المعصوم فی الجهات الثلاثة وفقاً للروایات الموجودة و کذلک تحلیل سیرة العقلاء. و أدّت هذه الدراسة إلی تأیید حجیّة الاستنباط إجمالاً من سکوت المعصوم فی الجهات الثلاثة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الاستنباط
  • التقریر
  • السکوت
  • المنهجیّة
  • الحجیّة.