بازشناسی متعلق رفع در حدیث رفع از گذر معناشناسی روشمند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش پژوه مدرسه فقهی امام محمدباقر ع

چکیده

حدیث رفع یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین احادیث مرتبط با احکام شرعی است. بر اساس تتبّع نگارنده، حدیث رفع در مجامع حدیثی عامه و خاصه به 13 شکل کلی گزارش شده است که هر کدام مشتمل بر فرازهای مختلفی است. کامل‌ترین و مشهور‌ترین گزارش حدیث رفع، گزارشی است که در چند کتاب از کتب خاصه، منعکس شده و مشتمل بر نُه فراز است. هدف این نوشتار گرد‌آوری گزارش‌های حدیث رفع در بین عامه و خاصه و بررسی سند و دلالت آن با روش تتبّع‌محور است. اصل این حدیث به تواتر گزارش شده است و فرازهای غیر متواتر آن نیز متکی به گزارش معتبر در کتب خاصه است. تعیین متعلق رفع، از موضوعات مهم و اثرگذار در فقه است. به باور نگارنده، تعیین متعلق رفع با تکیه بر معناشناسی روشمند آشکار می‌شود. توجه به استفاده از تنوع تعبیرات در گزارش‌های مختلف و قرینه قرار دادن این تعابیر برای تفسیر سایر گزارش‌ها، تتبّع در استعمالات مشابه در لسان عربی کهن، بررسی شأن صدور حدیث و توجه به تناسبات موجود در هر فراز از فرازهای نه گانه، در معناشناسی این حدیث به‌کار گرفته شده است. در مجموع می‌توان گفت، متعلق رفع در این حدیث، موضوعات احکام و نفس احکام، اعم از احکام تکلیفی و وضعی، و مؤاخذه را شامل می‌شود و در نتیجه دامنۀ وسیعی از فروعات فقهی در باب عبادات و معاملات را دربرگرفته و پاسخگوی بسیاری از مسائل فقهی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

التعرّف على متعلق الرفع فی حدیث الرفع من خلال الدلالات المنهجیة

چکیده [العربیة]

یعتبر حدیث الرفع من الأحادیث الأکثر أهمیّة و استخداماً فیما یتعلّق بالأحکام الشرعیّة و بحسب فحص المؤلف، روی حدیث الرفع فی 13 صورة فی المجامع الحدیثیّة للشیعة و العامّة، کل منها یشتمل علی فقرات مختلفة. الروایة أکثر اکتمالاً و شهرة فی حدیث رفع، هی روایة وردت فی بعض کتب الخاصة و تشتمل علی تسع فقرات. الغرض من تألیف هذه المقالة هو تتبّع جمیع الاقتباسات و النقل لهذا الحدیث من بین العامّة و الخاصّة و اتّخذت هذه المقالة منهج التتبّع و تمّت دراسة السند و الدلالة لهذا الحدیث علی هذا الأساس. تواتر نقل أصل حدیث الرفع و تعتمد الفقرات غیر المتواترة منها علی الروایة المعتبرة فی کتب الخاصّة. وقع مفهوم هذا الحدیث موضوع نقاشات عدیدة و متنوّعة. یتمّ کشف متعلّق الرفع بالاعتماد علی الاستنباط المنهجیّ من دلالات الألفاظ. تمّ استخدام عدّة قرائن فی هذه المقالة لمعرفة دلالة ألفاظ الحدیث: منها الاهتمام بتنوّع التعابیر فی الروایات المختلفة لهذا الحدیث و مقارنة التعابیر لتفسیر الروایات و الاقتباسات المختلفة لهذا الحدیث، منها الاستعمالات المتشابهة للألفاظ فی اللغة العربیة القدیمة و منها دراسة شأن صدور حدیث الرفع و الاهتمام بالتناسبات الموجودة فی کل جملة من جملاتها. بعد ملاحظة جمیع القرائن یمکن القول بأنّ متعلّق الرفع فی هذا الحدیث یشمل موضوعات الأحکام و نفس الأحکام، بما فیها من الأحکام التکلیفیّة و الأحکام الوضعیّة. و نتیجة ذلک، یشتمل الحدیث علی مجموعة واسعة من الفروعات الفقهیّة فی أبواب العبادات و المعاملات و یجیب علی کثیر من المسائل الفقهیّة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • حدیث الرفع
  • الروایات المتشابهة لحدیث الرفع
  • الاستعمالات المتشابهة
  • شأن الصدور
  • السیاق