ارزیابی دیدگاه علامه طباطبایی مبنی بر ذاتی‌انگاری حجیت بناهای عقلایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی و دانش آموخته سطح 4 حوزه علمیه قم

چکیده

یکی از نهادهای پرکاربرد در اصول فقه شیعه، بناء عقلاست که گاهی از آن با عنوان سیره و یا عرف نیز تعبیر می‌شود. طبق باور اصولیان، حجیت بناهای عقلایی در گرو تحقق عنصر معاصرت با معصوم است تا از این رهگذر بتوان امضای شارع ذیل سیره را مورد واکاوی قرار داد. نظر به اشتراط معاصرت سیره با معصوم، حجیت بسیاری از سیره‌های مستحدث و نوظهور، با چالش مواجه خواهد شد. برخی از پژوهشگران کوشیده‌اند تا با ذاتی‌انگاری حجیت سیره و نفی شرط معاصرت، حجیت عموم سیره‌های عقلایی را ثابت کنند. تأمل در مقالات نگاشته شده، حکایت از آن دارد که تمسّک بسیاری از این نویسندگان به کلمات علامه طباطبایی و استظهار ذاتی‌انگاری مطلق سیره‌ها از عبارات ایشان است. در این مقاله که به روش توصیفی- تحلیلی به نگارش در آمده ضمن ارزیابی دیدگاه علامه طباطبایی، ثابت شده که ایشان هرگز در صدد ذاتی دانستن حجیت تمام سیره‌ها نیست؛ بلکه فقط سیره‌های کبروی -آن هم با تفسیر خاصی که وی دارد- را حجت ذاتی می‌داند که البته به نظر می‌رسد تمسّک به بناء عقلا و ذاتی دانستن حجیت آن در همین سیره‌های اندک نیز با اشکال مواجه است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

تقییم نظریة الحجیّة الذاتیّة للبنائات العقلائیّة عن العلّامة الطباطبائی

چکیده [العربیة]

من أکثر الأدلّة استخداماً فی أصول فقه الشیعة هو بناء العقلاء الذی یعبّر عنه أحیاناً بالسیرة أو العرف. بحسب آراء الأصولیّین تعتمد حجیّة بنائات العقلاء علی تحقّق عنصر المعاصرة مع المعصوم، بحیث یمکن فحص توقیع الشارع للسیرة من خلالها. نظراً إلی اشتراط المعاصرة مع المعصوم تواجه حجیّة السیر المستحدثة العدید من المشاکل. لذا حاول بعض المحقّقین إثبات حجیّة مطلق السیر العقلائیّة من خلال إثبات الحجیّة الذاتیّة لبناء العقلاء و نفی شرط المعاصرة. بعد التأمّل فی المقالات المکتوبة تبیّن أنّ العدید من هؤلاء الکتّاب اعتمدوا علی کلمات العلّامة الطباطبائی و استظهروا الحجیّة الذاتیّة لمطلق بناء العقلاء من بین تعابیره. اتخذّت هذه المقالة منهج التوصیفیّ _ التحلیلیّ للدراسة و تمّ من خلالها تقییم نظریة العلّامة الطباطبائی و ثبت أنّ العلّامة لایسعی إلی إثبات الحجیّة الذاتیّة لمطلق بناء العقلاء بل یعقتد فحسب بأنّ بنائات العقلاء الکبرویّة_بتفسیره الخاص_ حجّة ذاتاً. لکن یبدو أنّ إثبات الحجّیّة الذاتیّة و التمسّک ببناء العقلاء لایخلو من المشکل حتی فی هذه الموارد.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الحجیّة الذاتیّة لبناء العقلاء
  • العلّامة الطباطبائی
  • سیرة العقلاء
  • العرف
  • العادة