کاوشی نوین در تناسبات بین حکم و موضوع

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

از مراجع عظام تقلید

چکیده

«تناسب بین حکم و موضوع» رابطه‌ای میان حکم و موضوع است که سبب می‌شود از لفظ، موضوعِ متناسب با حکم، یا حکمِ متناسب با موضوع، به ذهن متبادر شود. کاربردهای متعددی برای تناسبات حکم و موضوع، در فهم ادله وجود دارد که در این نوشتار به موارد ذیل پرداخته می‌شود:
الف. توسعه (الغای خصوصیّت): در برخی موارد، با اینکه لفظ مذکور در کلام، عام نیست؛ اما تناسبات بین حکم و موضوع، موجب الغای خصوصیّت از لفظ شده و عرف معنایی وسیع‌تر از لفظ می‌فهمد.
ب. تضییق (انصراف): در برخی موارد، با اینکه لفظ، اوسع است و مقیّد به قیدی نشده، برخی از افراد آن به سبب تناسباتِ حکم و موضوع، به ذهن نمی‌آید و همین تناسب، منشأ تضییق می‌شود که در اصطلاح به آن «انصراف» گفته می‌شود.
ج. کشف ملاک: علما معمولاً برای کشف ملاک به اطلاق هیئت و یا مادۀ امر و نهی تمسک می‌کنند؛ اما راه کشف ملاک منحصر در اطلاق هیئت و ماده نیست، بلکه از تناسبات حکم و موضوع نیز می‌توان کشف ملاک کرد.
در نوشتار حاضر، افزون بر موارد ذکر شده، پنج کاربرد دیگر برای تناسبات حکم و موضوع بیان شده و هر یک از این موارد مورد کنکاش قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

استکشاف جدید فی التناسبات بین الحکم و الموضوع

چکیده [العربیة]

«تناسب الحکم و الموضوع» هو علاقة بین الحکم و الموضوع التی توجب أن یتبادر الذهن من اللفظ، الموضوع المتناسب للحکم او الحکم المتناسب للموضوع. تکون استعمالات کثیرة للتناسبات بین الحکم و الموضوع فی فهم الأدلة؛ تتناول هذه المقالة ما یلی:
الف. التوسعة (إلغاء الخصوصیة): فی بعض الحالات، على الرغم من أن اللفظ المذکور فی الکلام لیس عاماً؛ لکنّ التناسبات بین الحکم و الموضوع تؤدی إلى إلغاء الخصوصیة عن اللفظ، و یفهم العرف معنی أوسع من الکلمة.
ب. التضییق (الإنصراف): فی بعض الحالات رغم إتّساع معنی الکلمة و عدم تقییدها بقید إلا أن بعض أفرادها لا یخطر بالبال بسبب تناسب الحکم و الموضوع، و هذه المناسبة تکون منشأ للتضییق و هو ما یسمّىٰ فی الاصطلاح بـ «الإنصراف».
ج. کشف الملاک: یعتمد العلماء عادة لاکتشاف الملاک على إطلاق الهیئة أو المادة للأمر و النهی؛ لکن إن طریق إکتشاف الملاک لا یقتصر على إطلاق الهیئة و المادة، بل یمکن أیضاً إکتشاف الملاک من تناسب الحکم و الموضوع.
فی هذا المقال، بالإضافة إلى الإستعمالات المذکورة، تمّ ذکر خمسة إستعمالات أخرى لتناسب الحکم و الموضوع، و تمّ البحث فیها.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • تناسب الحکم و الموضوع
  • الإنصراف
  • إلغاء الخصوصیة
  • تنقیح المناط