کاوشی نو در حجّیت اجماع منقول و مدرکی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

از مراجع عظام تقلید

چکیده

اجماع در قامت یکی از ادلۀ اربعه ظهور پررنگی در کتب فقهی داشته و دارد. اجماع، اتّفاق نظرِ کلّ یا قریب به کلّ معاریف فقهاست، به گونه‌‌ای که بتوان به کمک آن تقریر معصوم را کشف کرد. اجماع انواعی دارد و از پربسامدترین آن اجماع مدرکی و منقول است که مستند فتاوای فراوانی قرار گرفته است. اجماع منقول گونه‌ای از خبر واحد است و چه بسا بتوان به استناد ادلۀ حجیت خبر واحد آن را معتبر دانست. رخ‌نمایی حدس و فراوانی خطا در اجماع منقول از عواملی است که شمول ادلۀ حجیت خبر واحد را با مشکل مواجه می‌نماید. انسداد نیز بر فرض تمامیّت، در صورتی می‌تواند دلیل بر حجّیت اجماع منقول باشد که این اجماع، موجب ظن انسدادی شود. اجماع مدرکی نیز به شدت مورد بی مهری متأخران قرار گرفته است؛ اما به نظر می‌رسد از نظر کبروی، تفاوتی میان آن و اجماع تعبّدی وجود ندارد. توجه به تعابیری که فقها در انعکاس و نقل آرای فقها به کار برده‌اند متفاوت و فراوان است. توجه به نوع تعبیر، فقیه ناقل اجماع و زمان ابراز اجماع در میزان اعتبار و اثربخشی اجماع نقل شده تأثیر جدی و مستقیم دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

حجیة الإجماع المنقول و الإجماع المدرکی، استکشافات جدیدة

چکیده [العربیة]

الإجماع بما أنّه أحد الأدلة الأربعة، له حضور قوی فی الکتب الفقهیّة. و الإجماع هو اتّحاد آراء الکلّ أو القریب من الکلّ لأعلام الفقهاء بطریقة تمکن من خلالها معرفة تقریر المعصوم لقول هؤلاء الفقهاء. للإجماع أنواع مختلفة و النوع الأکثر تداولاً له هو الإجماع المدرکی و الإجماع المنقول، کما أنّ الإجماع المنقول یعتبر نوعاً من أنواع الخبر الواحد و یمکن إثبات حجیته من خلال أدلة حجیة الخبر الواحد. تواجد الحَدس و التَخمین و کثرة أخطاء الإجماع المنقول، من العوامل التی قد تسبّب رفض أدلة حجیة الخبر الواحد بالنسبة للإجماع المنقول. و الانسداد -علی فرض تمامیته- فی صورةٍ یمکن قبول دلالته علی حجیة الإجماع المنقول، و هی إذا کان ذلک الإجماع المنقول موجباً للظنّ الانسدادی. کما أنّ الإجماع المدرکی ترکه الفقهاء المتأخرون و لکن یبدو أنّ کبرویاً لا یوجد اختلاف بین الإجماع المدرکی و الإجماع التعبّدی. تدقیق النظر فی عَبائر الفقهاء التی تعکس نظرهم فی الإجماع -مع کثرتها و تنوّعها- و زَمن إظهارهم لهذا الإجماع، له دخل هامٌ و جادٌ فی مقدار اعتباره و فاعلیته.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الإجماع المنقول
  • الإجماع التعبّدی
  • الإجماع المدرکی
  • لا خلاف