بازشناسی مفهومی امتنان و کارکرد شناسی آن با تاکید بر کاربست های آن در کتب عالمان امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش پژوه خارج تخصصی جزای موسسۀ عالی فقه و علوم اسلامی

2 دکترای فلسفه دین و سطح ۳ حوزه و مدرّس سطح عالی

3 استاد سطوح عالی حوزۀ علمیۀ قم

چکیده

مقام امتنان، از قرائن فهم سخن است که تأثیر زیادی در استنباط از منابع سخن‌محور دارد. در تبیین هویت امتنان، پژوهش‌هایی انجام‌گرفته که حاصل آنها با کاربست امتنان در مکتوبات علمی امامیان ناسازگار است. مقالۀ حاضر با بازخوانی مؤلفه‌های دخیل در امتنان، بر سه پایۀ «علیت، غرضیت و اظهاریت» برای امتنان، مفهومی جدید ارائه نموده است. در بیشتر مواردی که دلیل، امتنانی خوانده شده، امتنان، غرض واقع شده است و یا آنکه متکلم در مقام اظهار امتنان با آن دلیل، برآمده، و مواردی که امتنان، علت قرار گرفته باشد، اندک است. کاوش در منابع فقهی - اصولی، کارکردهای عام امتنان را تا هشت عنوان افزایش داده است که عبارت‌اند از: اثبات وجود مقتضی، ابای از تخصیص، افادۀ عموم برای نکرۀ در سیاق اثبات، توسعه و تضییق حکم، تبیین شخصی و نوعی بودن حکم، عدم لزوم اعاده و قضا، اثبات اصالة الخصوص، قابلیت نداشتن برای نسخ. نویسنده ضمن ارائۀ نمونه‌های عینی از منابع امامیان، به ارزیابی کارکردهای ادعایی پرداخته است که با عنایت به دو ویژگی «غرض بودن امتنان» و «در مقام اظهار امتنان بودن گوینده» انجام‌گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

التعرّف على مفهوم ووظائف «الامتنان» مع التّرکیز على تطبیقات کتب الإمامیّة

نویسندگان [العربیة]

  • حسن رضایی صرمی 1
  • مجمد صادق بدخش 2
  • مسیح بروجردی 3
1 دانش پژوه خارج تخصصی جزای موسسۀ عالی فقه و علوم اسلامی
2 دکترای فلسفه دین و سطح ۳ حوزه و مدرّس سطح عالی
3 استاد سطوح عالی حوزۀ علمیۀ قم
چکیده [العربیة]

مقام الامتنان هو إحدی القرائن على فهم الکلام، والذی له تأثیر کبیر فی الاستنباط من المصادر الکلامیّة. فی شرح هویّة الامتنان أُجریت أبحاث لا تتّفق نتائجها مع استخدام الامتنان فی کتابات الإمامیّة العلمیّة. من خلال إعادة قراءة المکوِّنات التی ینطوی علیها الامتنان، تُقدِّم هذه المقالة مفهوماً جدیداً للامتنان قائماً على الأسس الثلاثة وهی العلّیة والغرضیّة والإظهاریّة. فی معظم الحالات التی یُطلق فیها على الدلیل الامتنان، إمّا یکون الامتنان هو الغرض، أو یعرب المتکلّم عن امتنانه بهذا الدلیل، وهناک حالات قلیلة یکون فیها الامتنان هو العلّة. أدّى استکشاف المصادر الفقهیّة ـ الأصولّیة  إلى زیادة الوظائف العامّة للامتنان إلی ثمانیة عناوین هی: إثبات وجود المقتضی، الإباء عن التخصیص، إفادة النکرة العموم فی سیاق الإثبات، توسیع الحکم وتضییقه، تفسیر کون الحکم شخصیّاً أو نوعیّاً، عدم لزوم الإعادة والقضاء، إثبات أصالة الخصوص، عدم القابلیة للنَّسخ. أثناء تقدیم أمثلة ملموسة من مصادر الإمامیّة، قام المؤلف بتقییم الوظائف المزعومة، الذی تمّ تنفیذه بالنظر إلی خصیصتین وهما: «غرضیّة الامتنان» و «کون المتحدّث فی مقام الإعراب عن الامتنان».

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • مقام الامتنان
  • الدلیل الامتنانی
  • التسهیل
  • الإرفاق
  • التعبیر عن الامتنان
  • علّة الامتنان
  • الغرض